Synodale Kerk: Vijf vragen aan de Nederlandse bisschoppen

“Synodaliteit hoort bij de Kerk. Paus Franciscus zegt dat het ‘constitutief’ is voor de Kerk. Dat wil zeggen: het is voor de opbouw van de Kerk nodig dat alle geledingen van de Kerk, alle gedoopten, alle gewijde bedienaren, jong en oud samen in de Kerk spreken met elkaar en samen onderweg zijn.” Dit zegt bisschop Van den Hende in de laatste van de zeven video’s waarin de bisschoppen vertellen over synodaliteit. De bisschop van Rotterdam spreekt over de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle gelovigen voor de voortgang van het kerkelijk leven en benadrukt dat je niet tegenover elkaar moet komen te staan, maar op elkaar aangewezen bent en bondgenoten.

“Wat is voor de toekomst van de Kerk, ook die van het bisdom Rotterdam, noodzakelijk? Dat we de drievoudige zending ook in onze tijd steeds weer vervullen: getuigen van de Heer in catechese en persoonlijk getuigenis, het vieren van ons geloof in de sacramenten en het gebed, het laten zien van de liefde van Christus in caritas en diaconie. De Kerk is pas vitaal als ze met deze drie taken van haar zending steeds weer opnieuw de toekomst in gaat en daar ook werkelijke handen en voeten aan geeft”, aldus de bisschop. “Het Tweede Vaticaans Concilie zegt: elke gedoopte heeft deel aan de gemeenschap van de Kerk en heeft een eigen verantwoordelijkheid in deze taak. Wat je als Kerk als geheel gevraagd wordt te doen, heiligen en getuigen en dienen, is iets wat in het bisdom van belang is en in de parochie en het geldt ook voor gelovigen persoonlijk.”

“Waar wil de Heilige Geest ons naartoe brengen?” Die vraag legt Mgr. De Jong, hulpbisschop van Roermond, de kijker voor. “Het is al een hele tijd geleden dat het Tweede Vaticaans Concilie ons verder heeft geholpen met een visie op een meer pastorale aanpak van de wereld. Maar deze tijd heeft weer haar eigen uitdagingen.” De bisschop noemt het gebed om de Heilige Geest daarom een prioriteit, want: “De Heilige Geest geeft ons de ideeën, de kracht en de gemeenschap om eruit te gaan en niet bij onszelf te blijven stilstaan.” De bisschop benadrukt dat de synodale weg een gezamenlijke weg is. “We moeten elkaar ontmoeten, écht ontmoeten en niet zomaar langs elkaar heen leven.” Volgens Mgr. De Jong zijn we een individualistische maatschappij geworden waarin mensen wel de behoefte voelen om gemeenschap te vormen, maar het ook moeilijk vinden om dit te realiseren.

De bisschop spreekt ook over hoe het Ad Limina bezoek in november uitdrukking is van synodaliteit. “Het Ad Limina bezoek is echt een gevoel van gemeenschap en samen onderscheiden”, zegt de bisschop, die het bezoek aan Rome bovendien ervaart als een “thuiskomen”: “We zijn even bij papa, de paus, thuis. Als hij met ons praat, legt hij zijn papier even aan de kant en zegt: ‘Lees dit thuis maar, want ik wil graag horen wat jullie te zeggen hebben. Vertel me waar je mee bezig bent en waar kan ik als paus ook voor jullie iets betekenen?’ Synodaliteit is samen één gezin worden, één gemeenschap waar iedereen zich thuis voelt.”

Bisschop Van den Hout van Groningen-Leeuwarden vond het verrassend en spannend dat paus Franciscus het onderwerp van synodaliteit vanuit de bisdommen met een breed publiek wilde bespreken. De paus wil “alle gedoopten, alle gelovigen in het proces meenemen.” Een goede dialoog voeren is niet eenvoudig, constateert de bisschop. “De dingen inbrengen waarvan iemand denkt dat het nodig is en luisteren naar degene die iets inbrengt waarvan hij of zij denkt dat het nodig is, dat is toch altijd niet gemakkelijk.” Mgr. Van den Hout spreekt over hoe de aanpak in zijn bisdom verliep en wat hem als bisschop opviel. “Ik kreeg soms een beetje de indruk, dat de missie van de clerus, bisschoppen, priesters soms wat tegengesteld werd aan die van de lekengelovigen”, zegt hij. “Ik zou ervoor willen pleiten dat we in dialoog op zoek gaan naar die ene missie. We hebben één geloof, één doop en er is één missie. In de zending is er variëteit, naargelang ieders bijdrage kan zijn. Maar we moeten wel zoeken naar die ene missie, en daar is juist de dialoog belangrijk voor.”

De bisschop spreekt over de deelname aan het kerkelijk leven en over de zorg voor de zwakkeren in de samenleving. “Wat ik in het bisdomverslag van de gesprekken las, was dat men veel belang hecht aan diaconale presentie van de Kerk in de samenleving. Hier zijn we ook als kerkleiding van overtuigd dat dat nodig is.” De bisschop benadrukt dat die diaconale presentie gedragen wordt vanuit het geloof. “Wij zijn meer dan een waardengemeenschap, we hebben daaronder de persoonlijke relatie met Christus”, zegt hij. “Persoonlijke geloofsbeleving, spiritualiteit en diaconale presentie horen bij elkaar.”

Synodaal Kerk-zijn gaat volgens bisschop Hendriks van Haarlem-Amsterdam om het ontvangen van de Heilige Geest, zodat gelovigen in de kracht van de Geest kunnen meedoen en hun bijdrage leveren aan de opbouw van de Kerk. De bisschop vertelt over de gesprekken die in zijn bisdom gehouden werden in het kader van de bisschoppensynode. Hij benadrukt het belang van geloofsvorming als basis voor het gesprek. Omdat je anders “heel gauw terechtkomt in discussies voor of tegen, zoals vrouwen in het ambt of rond thema’s zoals die in de maatschappij spelen. Terwijl het eigenlijk juist zou moeten gaan over: Hoe kijk je er tegenaan vanuit je geloof? Wat heeft de Heilige Geest je hierin te zeggen?” Waar het gaat om gemeenschap, deelname en missie (communio, participatio, missio) ziet de bisschop ruimte voor verdere groei in zijn bisdom. “Hoe kunnen we meer contact krijgen met de mensen van onze tijd? Dat is een heel belangrijke vraag.” De bisschop spreekt over de verschillende opeenvolgende generaties en hun geloofsbeleving. Bekering noemt hij als de absolute voorwaarde voor de toekomst van de Kerk. “Je kunt alleen maar Kerk zijn als je begint met het verlangen om je te bekeren. Niet met een andere houding, maar het verlangen om je steeds meer te vormen naar het beeld van Jezus Christus. Daar begint alles mee.”

Bisschop Liesen van Breda zegt over synodaliteit en het begin van de Kerk: “Je kunt zeggen dat de Kerk bij Jezus begint. Maar het eerste dat Hij doet is leerlingen roepen. De weg die de Vader hem gegeven heeft, gaat Hij niet alleen, maar met een gemeenschap. De Kerk is dus vanaf het begin, tot in zijn vezels, een synodale Kerk.”

De bisschop merkt op dat de Kerk niet als democratie functioneert. Het gaat om de gemeenschap met Christus, waar iedereen bij kan aanhaken. “Het eigene wanneer je je aansluit, is dat er iets met je gebeurt. Je blijft niet dezelfde. Paulus zegt ook: Ik leef niet, maar Christus leeft in mij. Dat is de kern van onze Kerk en vormt ook de uitdaging voor elke generatie. Want je kunt dit niet in een doosje stoppen en doorgeven. Dit is elke generatie opnieuw, elke vrije persoon opnieuw laten ervaren wat dat is. En dat is de grootste uitdaging, dat we dat goed doen. In die zin is het geen nieuwe uitdaging, maar het is wel ónze uitdaging.” Voor de toekomst van de Kerk hoopt Mgr. Liesen dat we kunnen ervaren wat de Emmausgangers meemaakten. “Brandde ons hart niet”, zeiden zij tot elkaar toen Christus in hun midden was. Bisschop Liesen: “Dat is hoe het begon, de kern. En dat is wat we weer nodig hebben.”

Kardinaal Eijk van het aartsbisdom Utrecht blikt terug op de gesprekken die in het aartsbisdom hebben plaatsgehad. “Mensen zeiden hele mooie dingen”, zegt de kardinaal. “Wat betreft de missie is het van belang dat iedereen in de Kerk meedoet en niet passief erbij staat. Iemand zei: we moeten van passagier bemanningslid worden.” Dat typeert volgens hem wat nodig is voor de opbouw van een geloofsgemeenschap. “Iedereen heeft de taak om Christus en zijn evangelie te verkondigen.” Kardinaal Eijk gaat daarbij in op het belang van de persoonlijke relatie met Christus en het innerlijk leven dat daarvoor nodig is. Dat geldt ook voor catechese. Naast kennisoverdracht zou deze “mensen moeten brengen tot spiritualiteit en een leven geleid door de Heilige Geest.”

Bisschop De Korte van ’s-Hertogenbosch stelt zichzelf de vraag hoe je katholiek kunt leven in Nederland en in het bijzonder in zijn eigen bisdom. “Een spannende vraag”, vindt bisschop De Korte, want “wat is de eerste opdracht van de Kerk?” Het rapport naar aanleiding van het synodaal proces in het bisdom ‘s-Hertogenbosch gaf hem veel herkenning. “De aanbevelingen die eruit uitgerold zijn, vind ik heel relevant. Het gaat over hoe wij werkelijk een gemeenschap kunnen zijn. Maar ook: hoe kunnen wij meer aandacht besteden aan de jongeren? Dat is een belangrijk thema voor de voortgang van het kerkelijk leven in ons bisdom. De nadruk ligt op: ‘ga naar buiten’. En dat is ook wat paus Franciscus zegt: blijf niet in je bubbel zitten, maar probeer ook je naar buiten te richten.”

Op 17 oktober 2021 startte in de bisdommen wereldwijd de diocesane fase van de bisschoppensynode. In elk bisdom vonden op uitnodiging van paus Franciscus gesprekken plaats over onderwerpen en richtvragen die vanuit Rome werden aangereikt. Deze fase stond in het teken van luisteren en dialoog. Voor de zomer van 2022 rondden de Nederlandse bisschoppen het verslag van de gesprekken af. Dat verslag moest meer dan een samenvatting zijn. Als synthese moest het ook onderscheiding zijn. De bisschoppen werden gevraagd met hun diocesane verslag in te brengen “wat kan bijdragen aan de volgende fase van het synodale proces.”

Aan het eind van dit jaar gaan de bisschoppen op Ad limina bezoek (van 7 tot en met 12 november). In Rome vieren ze samen de eucharistie bij de graven van de apostelen, ze hebben een ontmoeting met de paus en bezoeken diverse dicasteries (‘ministeries’) van de curie. Hoe zien de bisschoppen het ad limina bezoek als een uiting van de synodale Kerk? Ook deze vraag komt in de interviews naar voren.

De video’s verschijnen in juli en augustus op katholiekleven.nl, rkkerk.nl en de bisdomwebsites.