Als je niet oplet, werk je zonder dat je het doorhebt mee aan het verspreiden van nepnieuws.
“Luisteren met het oor van het hart” is de titel van de boodschap van paus Franciscus voor Wereldcommunicatiedag. De boodschap van de paus verscheen op 24 januari, traditiegetrouw, omdat dit de feestdag is van de heilige Franciscus van Sales. Hij is de beschermheilige van de katholieke journalistiek.
In de boodschap schrijft de paus uitgebreid over het thema “luisteren”. Het is een absolute voorwaarde voor dialoog. De paus benadrukt hoe belangrijk luisteren is in een samenleving die soms het vermogen om te luisteren aan het verliezen is.
“Uit de Schrift leren we dat luisteren meer is dan het horen van geluid en dat het wezenlijk verbonden is met de dialoog van God en mens. “De beginwoorden van de Torah ‘Shema Israel - Luister, Israël’ (Deuteronomium 6, 4) worden voortdurend herhaald in de Bijbel tot en met de apostel Paulus die zegt dat het geloof uit het horen is (Romeinen 10, 17).”
De weigering om te luisteren eindigt vaak in agressie tegen de ander. Dit gebeurde degenen die naar de diaken Stefanus luisterden: “Zij begonnen luidkeels te schreeuwen, stopten hun oren toe en stormden als één man op hem af” (Handelingen 7, 57). Stefanus werd gestenigd door de boze menigte.
“In wezen is luisteren een dimensie van liefde”, schrijft de paus. “Daarom roept Jezus zijn leerlingen op om de kwaliteit van hun luisteren te evalueren. Nadat Hij hen de gelijkenis van de zaaier heeft verteld, vermaant Hij hen: ‘Let dus op, hoe gij luistert’ (Lucas 8, 18). Jezus verduidelijkt dat eenvoudig luisteren niet genoeg is en benadrukt de noodzaak van góed luisteren.”
“Jezus roept zijn leerlingen op om de kwaliteit van hun luisteren te evalueren.”
“Alleen door aandacht te hebben voor naar wie we luisteren, naar wat we luisteren en hoe we luisteren, kunnen we groeien in de kunst van het communiceren. Het hart daarvan is niet een theorie of een techniek, maar de ‘openheid van hart die nabijheid mogelijk maakt’ (Evangelii Gaudium, 171).” Iedereen heeft oren, maar zelfs een perfect gehoor helpt niet om de ander te horen als er een soort innerlijke doofheid is. Immers niet alleen onze oren zijn betrokken bij het luisteren, maar onze hele persoon.
“In veel dialogen communiceren we eigenlijk helemaal niet”, zegt de paus daarover. “We wachten gewoon tot de ander is uitgepraat om ons eigen punt te maken.” De filosoof Abraham Kaplan, naar wie de paus verwijst, noemt dit in plaats van een dialoog een “duoloog”: twee monologen.
Luisteren is een inspanning. De paus schrijft over “de deugd van het geduld” en over het vermogen om jezelf te laten verassen “door de waarheid of zelfs maar een fragment van de waarheid in de persoon naar wie je luistert.”
Luisteren is ook extra belangrijk in onze tijd die lijdt onder de lange pandemie. Eerder opgebouwd wantrouwen ten opzichte van “officiële informatie” heeft een “infodemie” veroorzaakt, zegt de paus: “We moeten ons oor te luisteren leggen en diepgaand luisteren, met name naar de sociale onrust die opleeft door de neergang of de stopzetting van veel economische activiteiten.”
“In plaats van een dialoog is er vaak een ‘duoloog’: twee monologen.”
Paus Franciscus vertaalt zijn boodschap ook naar het thema van gedwongen migratie. “Het is een complex probleem, waarvoor niemand een kant-en-klare oplossingen heeft. Ik herhaal dat we moeten luisteren naar de verhalen van migranten om vooroordelen te overwinnen en de hardheid van ons hart te verzachten. Geef elk van hen een naam en een verhaal. Veel goede journalisten doen dit al. En veel anderen zouden het willen doen als ze er maar toe in staat zouden zijn.”
“Laten we naar hun verhalen luisteren! Wanneer dat gebeurt zou ieder vrij zijn om het migratiebeleid te steunen dat hij of zij het meest passend vindt voor het eigen land. Hoe dan ook, zouden we dan voor ons niet aantallen zien, geen gevaarlijke binnendringers, maar gezichten en verhalen, blikken, verwachtingen en het leed van echte mannen en vrouwen naar wie wij luisteren.”
Ook in de Kerk moeten we naar elkaar luisteren en elkaar horen, aldus de paus. Hij noemt verder tijd nemen om naar een ander te luisteren “een eerste daad van naastenliefde”. En over de weg naar de bisschoppensynode die in 2023 wordt gehouden in Rome zegt hij: “Een synodaal proces is gestart. Laten we bidden dat het een grote kans is om naar elkaar te luisteren. Communio is niet het resultaat van strategieën en programma’s, maar wordt gebouwd op het wederzijds luisteren van broeders en zusters.”
Foto: Ramon Mangold
